Praca transgraniczna, jedno prawo – jak je wybrać zgodnie z rozporządzeniem Rzym I?

W Unii Europejskiej aktem regulującym takie sytuacje jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 roku w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Stanowi ono, że swobodny wyboru przez strony prawa właściwego, któremu ma podlegać zawarta przez nie umowa, stanowi jeden z fundamentów systemu norm kolizyjnych w odniesieniu do zobowiązań umownych, określającym zasady wyboru prawa oraz jego zmiany, w szczególności w zakresie umów o pracę.

Warto podkreślić, że swoboda wyboru prawa, do której odnosi się rozporządzenie, nie będzie miało zastosowania do stosunku ubezpieczenia społecznego wynikającego z umowy o pracę.

Wybór prawa dla umowy o pracę i jego zmiana

Zgodnie z art. 8 ust. 1 w związku z art. 3 ust. 1 rozporządzenia, indywidualna umowa o pracę podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z następującymi generalnymi zasadami:

• wybór prawa zostaje dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy,
• strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.

Przykład: firma hiszpańska zawarła umowę o pracę z polskim pracownikiem; strony w umowie o pracę zamieściły klauzulę, zgodnie z którą postanowili, że umowa podlega prawu portugalskiemu, ponieważ praca będzie świadczona na terytorium Portugalii.

Co ważne, strony umowy o pracę mogą w każdym czasie postanowić, że zmieniają wybrany system prawa, któremu podlega umowa, i wybrać inny, który będzie właściwy dla łączącego ich stosunku pracy.

Co reguluje wybrane prawo?

Prawo wybrane jako właściwe dla danej umowy o pracę ma zastosowanie w szczególności:

• do jej wykładni;
• do wykonywania wynikających z niej zobowiązań;
• w granicach uprawnień przyznanych sądowi przez prawo procesowe, skutków całkowitego lub częściowego niewykonania tych zobowiązań, łącznie z określeniem wysokości szkody, w zakresie, w jakim rozstrzygają o tym przepisy prawa;
• do różnych sposobów wygaśnięcia zobowiązań oraz przedawnienia i utraty praw wynikającej z upływu terminów;
• skutków nieważności umowy.

Jeśli chodzi o sposób wykonania oraz środków, które może podjąć wierzyciel w przypadku nienależytego wykonania, zastosowanie ma prawo państwa, w którym następuje wykonanie.

Brak dokonania wyboru prawa dla umowy o pracę

W myśl rozporządzenia, w przypadku braku wyboru prawa właściwego albo gdy prawa tego nie można ustalić ani na podstawie przyporządkowania umowy do jednego z wyszczególnionych typów umów, ani na podstawie łącznika miejsca zwykłego pobytu strony zobowiązanej do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy, prawem właściwym jest prawo państwa, z którym wykazuje ona najściślejszy związek. Ustalając takie państwo m.in. bada się, czy dana umowa nie wykazuje ścisłego związku z inną umową lub innymi umowami. Dalej, zastosowanie mają następujące zasady wskazane w rozporządzeniu:

• w zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa właściwego dla indywidualnej umowy o pracę, umowa podlega prawu państwa, w którym lub – gdy takiego brak – z którego pracownik zazwyczaj świadczy pracę w wykonaniu umowy (za zmianę państwa, w którym zazwyczaj świadczona jest praca, nie uważa się tymczasowego zatrudnienia w innym państwie);
• jeżeli nie można ustalić prawa właściwego według państwa, z którego praca jest zazwyczaj świadczona, umowa podlega prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, za którego pośrednictwem zatrudniono pracownika;
• jeżeli ze wszystkich okoliczności wynika, że umowa wykazuje ściślejszy związek z innym państwem niż wyżej wskazane, stosuje się prawo tego innego państwa.

Warto podkreślić, że Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, jak należy rozumieć pojęcia państwa, w którym pracownik „zazwyczaj świadczy pracę” oraz „ściślejszego związku z innym państwem”. W wyroku z 15 marca 2011 roku (C-29/10), TS wskazał, że gdy pracownik wykonuje działalność w więcej niż jednym państwie, państwem, w którym zazwyczaj świadczy pracę w wykonaniu umowy, jest państwo, w którym lub z którego – przy uwzględnieniu ogółu elementów cechujących wspomnianą działalność – pracownik wywiązuje się z zasadniczej części swoich obowiązków wobec pracodawcy.

Z kolei w wyroku z 13 listopada 2019 roku (II PK 44/18) TS uznał, że tzw. reguła korekcyjna uznawania za właściwe prawa państwa, z którym umowa wykazuje ściślejszy związek, ma charakter wyjątkowy i jako taka powinna być stosowana z ostrożnością, po dokładnym zbadaniu okoliczności sprawy; wskazuje na to już sama treść przepisu, który stanowi, że ściślejszy związek z innym państwem powinien wynikać „ze wszystkich okoliczności”; należy brać pod uwagę całokształt okoliczności charakteryzujących stosunek pracy i ustalić, która bądź które z nich są według jego oceny najważniejsze; pośród ważnych elementów wskazujących na powiązanie należy wziąć pod uwagę w szczególności państwo, w którym pracownik najemny płaci podatek dochodowy, oraz państwo, w którym ów podatnik należy do systemu zabezpieczenia społecznego oraz do rozmaitych systemów emerytalnych, ubezpieczenia zdrowotnego i na wypadek inwalidztwa.

Ograniczenia swobody wyboru i jego zmiany

W przypadku, gdy wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego dla umowy o pracę są zlokalizowane w państwie innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie narusza stosowania tych przepisów prawa tego innego państwa, których nie można wyłączyć w drodze umowy.

Nowość w księgarni PCDK:  Formy wsparcia dla pracodawców i przedsiębiorców w ustawie o rynku pracy i służbach zatrudnienia Zapraszamy do zamawiania!

Poznaj najbliższe szkolenia z kadr i płac