Analiza danych księgowych jako narzędzie prognozowania - na co zwrócić uwagę?

Czytanie sprawozdań finansowych stanowi kluczowe narzędzie w przewidywaniu sytuacji finansowej jednostki. Bilans, rachunek zysków i strat, przepływy pieniężne oraz informacje dodatkowe tworzą spójny system danych, który – przy właściwej interpretacji – pozwala ocenić zarówno bieżącą kondycję, jak i przyszłe perspektywy.

Sprawozdania finansowe jako źródło danych prognostycznych

Każdy ze składników sprawozdania finansowego pełni odmienną rolę w procesie przewidywania przyszłej sytuacji ekonomicznej. I tak bilans stanowi fotografię stanu majątkowo-kapitałowego jednostki na koniec okresu sprawozdawczego. W kontekście prognozowania:

• struktura aktywów wskazuje na model biznesowy i potencjalną płynność,
• poziom zadłużenia i kapitałów własnych umożliwia ocenę stabilności finansowania,
• dynamika zmian pozycji bilansowych pozwala identyfikować kierunek rozwoju lub zagrożenia dla płynności.

Rachunek zysków i strat z kolei dostarcza informacji o rentowności i efektywności operacyjnej. W analizie prognostycznej istotne są:

• trwałość i powtarzalność zysków,
• struktura kosztów, w tym udział kosztów stałych,
• sezonowość oraz marżowość w poszczególnych segmentach działalności.

Z kolei rachunek przepływów pieniężnych stanowi kluczowe narzędzie do oceny zdolności generowania gotówki. W prognozowaniu koncentrujemy się na:

• przepływach operacyjnych jako podstawowym źródle finansowania działalności,
• cyklu konwersji gotówki (należności – zapasy – zobowiązania),
• relacji między wynikiem księgowym a rzeczywistymi przepływami (jako miernik jakości zysku).

I na koniec - informacja dodatkowa w sprawozdaniu pozwala ocenić czynniki jakościowe i zdarzenia przyszłe, np.: politykę rachunkowości, która wpływa na wycenę pozycji; zobowiązania warunkowe, istotne umowy, jak też ryzyka pozabilansowe (np. prawne, reputacyjne, związane z zasobami ludzkimi, środowiskowe czy społeczne).

Metody przewidywania sytuacji finansowej jednostki

Analiza przyszłej sytuacji finansowej może opierać się na kilku podejściach:

Analiza trendów (time series analysis) polega na monitorowaniu dynamiki kluczowych wskaźników: sprzedaży, marży operacyjnej, wskaźników płynności, zadłużenia, rotacji należności i zapasów. Stabilne trendy wskazują na przewidywalność działalności, natomiast nagłe odchylenia od normy mogą sygnalizować ryzyka finansowe lub operacyjne.

Wskaźniki finansowe jako narzędzie diagnozy i prognozy, a wśród nich:

• wskaźniki płynności, pozwalające prognozować zdolność regulowania bieżących zobowiązań. Przykłady: current ratio, quick ratio, cash ratio.
• wskaźniki rentowności - pomagają oszacować trwałość wyników finansowych. Przykłady: ROA, ROE, ROS, marża EBITDA.
• wskaźniki zadłużenia - pokazują odporność finansową na spadki przychodów i rosnące koszty finansowe. Przykłady: debt-to-equity, wskaźnik pokrycia odsetek EBIT/odsetki.
• wskaźniki sprawności działania, służące do analizy rotacji aktywów i efektywności zarządzania. Przykłady: rotacja należności, cykl konwersji gotówki, rotacja zapasów.

Modelowanie finansowe i budowa scenariuszy - prognozy mogą być budowane na podstawie: modeli deterministycznych (np. o stałych założeniach dotyczących sprzedaży), modeli probabilistycznych (uwzględniających ryzyko), analiz wrażliwości (koszty, ceny, kursy walut), scenariuszy strategicznych (optymistyczny, realistyczny, pesymistyczny). Podejście scenariuszowe pozwala przewidywać zachowanie jednostki w warunkach zmienności otoczenia rynkowego. 

Modele predykcji zagrożenia upadłością. Wśród nich najbardziej popularne są modele, takie jak Altman Z-score, IN-E czy modele logitowe, wykorzystujące dane ze sprawozdań finansowych do oceny ryzyka niewypłacalności. Dostarczają one wczesnych sygnałów ostrzegawczych, szczególnie ważnych w analizie kredytowej i inwestycyjnej.

Czynniki jakościowe a prognozowanie

Sama analiza liczb nie wystarcza do formułowania rzetelnych prognoz. Duże znaczenie mają także czynniki jakościowe, takie jak: otoczenie konkurencyjne i bariery wejścia, poziom zarządzania i jakość nadzoru korporacyjnego, struktura klientów i dostawców, ryzyka prawne, podatkowe i środowiskowe, strategia rozwoju i inwestycje w kapitał ludzki. Wiele z nich ujawniane jest w informacji dodatkowej lub sprawozdaniu ESG. Skuteczne prognozowanie wymaga podejścia zintegrowanego: połączenia analizy wskaźnikowej, modelowania finansowego, oceny czynników jakościowych oraz znajomości specyfiki sektora, w którym działa jednostka. Dopiero taki zestaw narzędzi pozwala analitykowi, inwestorowi lub menedżerowi formułować trafne i praktyczne wnioski.

Case study - firma X – analiza wskaźnikowa, wczesne sygnały ostrzegawcze i prognoza płynności

X to średnia firma produkcyjna działająca w branży metalowej. Produkuje komponenty dla sektora budowlanego i motoryzacyjnego. Firma działa od 12 lat i obsługuje klientów w Polsce i Niemczech. Do analizy wykorzystujemy dane z trzech kolejnych lat (2022–2024). Prezentowane wartości zostały uproszczone, ale odpowiadają typowym relacjom ekonomicznym.

Wybrane dane finansowe (w tys. zł)

Rachunek zysków i strat

Rachunek przepływów pieniężnych (operacyjne) 

Analiza wskaźnikowa i sygnały ostrzegawcze

A. Płynność Current ratio (CR) CR = Aktywa obrotowe / Zobowiązania krótkoterminowe

Trend spadkowy – firma zbliża się do granicy płynności minimalnej.

B. Szybka płynność (Quick ratio) Quick ratio = (Aktywa obrotowe – Zapasy) / Zobowiązania krótkoterminowe

Płynność szybka spada – rośnie zależność od sprzedaży zapasów.

C. Rentowność ROE = Zysk netto / Kapitał własny

Spada rentowność kapitałów – sygnał obniżającej się efektywności operacyjnej.

D. Zadłużenie D/E = Zobowiązania ogółem / Kapitał własny

Dynamiczny wzrost zadłużenia – ryzyko utraty stabilności finansowej.

E. Sprawność działania

Rotacja należności (dni) = (Należności / Przychody) × 365 

Klienci płacą coraz później – rosnący problem płynności.

Rotacja zapasów (dni) = (Zapasy / Koszt operacyjny) × 365

Zapasy rosną szybciej niż sprzedaż – ryzyko nadprodukcji lub spowolnienia popytu.

Wczesne sygnały ostrzegawcze

Na podstawie danych z trech lat można wskazać kilka kluczowych zagrożeń:
1. Spadek płynności i rosnący udział zapasów. Firma jest coraz bardziej uzależniona od upłynnienia zapasów, co jest niebezpieczne w branży produkcyjnej.
2. Wzrost zadłużenia – szybciej niż przychodów D/E na poziomie 2,37 sugeruje ryzyko problemów kredytowych.
3. Malejąca rentowność. Stały spadek EBITDA i zysku netto świadczy o rosnących kosztach operacyjnych lub presji cenowej.
4. Pogarszające się przepływy pieniężne CFO spada z 2 100 do 300 tys. zł – sygnał poważny, bo zagraża zdolności do finansowania działalności bieżącej.

Prognoza sytuacji finansowej na 2025 (model uproszczony)

W analizie przyjęto trzy kluczowe założenia: przychody rosną o 4% (kontynuacja dotychczasowego trendu), koszty rosną szybciej – o 6% (inflacja kosztowa), należności i zapasy rosną w tempie historycznym (ok. 15%).

Wnioski z prognozy i rekomendacje naprawcze

Firma wchodzi w strefę poważnego ryzyka płynności. Przewidywany spadek wskaźników płynności poniżej 1,0 oznacza zagrożenie niewypłacalnością bieżącą, rosnące zapasy i należności „zamrażają” kapitał obrotowy, dalszy wzrost zadłużenia — bez poprawy przepływów — może skutkować utratą zdolności kredytowej. Kluczowy problem to struktura finansowania i zarządzanie kapitałem obrotowym, nie poziom sprzedaży.

Co można zrobić, aby podnieść kondycję firm?

• Redukcja zapasów o min. 10–15% w 2025 r.
• Wprowadzenie limitów kredytowych dla klientów, skrócenie terminów płatności.
• Renegocjacja kredytów – wydłużenie terminów spłaty.
• Analiza kosztów stałych – potencjał redukcji w logistyce i utrzymaniu ruchu.
• Wstrzymanie inwestycji kapitałowych, dopóki przepływy operacyjne nie wrócą na poziom dodatni.

Podsumowując, można stwierdzić, że przypadek firmy MetalPro pokazuje, że: nawet rosnące przychody nie gwarantują dobrej kondycji finansowej, prognozowanie musi opierać się na płynności, kapitale obrotowym i zadłużeniu, nie tylko na zysku. W przypadku badanej firmy zbyt szybki wzrost zapasów i należności może doprowadzić do zapaści gotówkowej. To typowy przykład sytuacji, w której firma funkcjonuje „na papierze stabilnie”, ale jej płynność zmierza w kierunku krytycznym.

Poznaj najbliższe szkolenia z zakresu podatków