Fundacje rodzinne czekają duże zmiany. Przedsiębiorcy mają poważne zastrzeżenia

Fundacja rodzinna to stosunkowo nowe rozwiązanie prawne w Polsce, które ma umożliwiać właścicielom przedsiębiorstw i majątków rodzinnych skuteczne planowanie sukcesji między pokoleniami, a zarazem ochronę majątku przed rozdrobnieniem lub nadmierną fragmentaryzacją. W praktyce fundacja rodzinna pozwala fundatorowi przenieść aktywa (np. nieruchomości, udziały, aktywa finansowe) na fundację, której beneficjentami mogą być członkowie rodziny (lub inne podmioty wskazane w statucie).

Istotnym elementem działania fundacji jest zapisanie beneficjentów i szczegółów, w jakich warunkach i kiedy mają prawo do świadczeń (np. dystrybucji środków). Ważne jest także, aby fundacja prowadziła spis mienia, co sprzyja transparentności i ułatwia rozliczenia podatkowe, a także ewentualne kontrole. Do tej pory, dzięki korzystnemu traktowaniu podatkowemu, fundacje rodzinne były atrakcyjnym narzędziem w zarządzaniu majątkiem rodzinnym, ale także – w ocenie władz – bywają wykorzystywane do agresywnych optymalizacji podatkowych. Stąd propozycje zmian prawnych, które mają zrewidować zasady działania fundacji rodzinnych od 2026 roku.

Planowane zmiany podatkowe dla fundacji rodzinnych od 2026 roku

Ministerstwo Finansów przedstawiło projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT), w której proponuje modyfikacje dotyczące opodatkowania fundacji rodzinnych. Zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2026 r. Oto najważniejsze proponowane rozwiązania:

1. Okres „lock-up” / karencja przy sprzedaży majątku

Najbardziej znacząca zmiana dotyczy zasad, na jakich fundacja rodzinna będzie mogła sprzedać aktywa, które zostały jej wniesione lub otrzymane od podmiotów powiązanych. W projekcie proponuje się, by:

• Fundacja musi utrzymać aktywa minimum 36 miesięcy od końca roku kalendarzowego, w którym aktywo zostało wniesione lub przekazane, aby móc korzystać ze zwolnienia z podatku CIT. W przeciwnym razie dochód ze sprzedaży będzie opodatkowany stawką 19 %.
• Karencja dotyczyć ma mienia wniesionego po 31 grudnia 2025 r. (wcześniejsza wersja projektu przewidywała datę 31 sierpnia 2025 r.
• Mienie wniesione do fundacji do końca 2025 roku, niezależnie od tego, czy zostanie sprzedane przed czy po 1 stycznia 2026, ma być opodatkowane według dotychczasowych zasad – czyli bez obowiązku lock-up.

Dzięki tej korekcie — tzw. autopoprawce projektu — Ministerstwo Finansów złagodziło krytykę dotyczącą działania prawa wstecz i dało większą pewność właścicielom aktywów.

2. Ograniczenia w zakresie najmu

Projekt nowelizacji znacząco zawęża zakres najmu objętego zwolnieniem podatkowym:

• Zwolnienie CIT nadal miałoby dotyczyć najmu długoterminowego nieruchomości mieszkalnych, wynajmowanych bezpośrednio przez fundację i wykorzystywanych na cele mieszkaniowe. 

• Inne formy najmu będą objęte opodatkowaniem:

  • najem krótkoterminowy (np. wynajem na doby)

  • usługi zakwaterowania (pensjonaty, condohotele)

  • najem lokali użytkowych – nawet jeśli w praktyce są wykorzystywane jako mikroapartamenty do wynajmu mieszkaniowego 

• W nowej wersji projektu rozszerza się zakres opodatkowania także na lokale użytkowe, które w praktyce służą zakwaterowaniu – dotychczas modelowe interpretacje opierały się na rozróżnieniu kategorii prawnej nieruchomości, ale propozycja zmiany eliminuje tę różnicę.

W praktyce oznacza to, że fundacje rodzinne stracą możliwość korzystania z preferencyjnego najmu krótkoterminowego i zostaną zmuszone do uważnej analizy charakteru najmu, jaki prowadzą w swoich portfelach nieruchomości.

3. Opodatkowanie dochodów z podmiotów transparentnych i funduszy zagranicznych (CFC, exit tax)

Projekt przewiduje, że fundacje rodzinne będą objęte przepisami dotyczącymi:

• Dochodu z podmiotów transparentnych podatkowo (np. spółki osobowe, fundusze inwestycyjne) – obecnie niektóre inwestycje fundacji mogły być traktowane korzystnie, jeśli podmioty były transparentne podatkowo. Nowy projekt przewiduje odejście od tego mechanizmu i objęcie takich przychodów opodatkowaniem.

• Reżimu CFC (controlled foreign corporation) – dochód osiągnięty przez fundację z zagranicznych jednostek kontrolowanych ma być opodatkowany w Polsce, analogicznie jak w przypadku osób fizycznych czy spółek. 

• Exit tax (podatek od niezrealizowanych zysków) – projekt przewiduje objęcie fundacji rodzinnych tym mechanizmem, co oznacza, że przy przemieszczeniu majątku za granicę lub zmianie rezydencji podatkowej może zostać naliczony podatek „na papierze”. 

W tej części projektu eksperci widzą zarówno pozytywne przesunięcie (np. usunięcie niektórych ograniczeń dla funduszy zwolnionych w kraju siedziby), jak i ryzyka — m.in. że dochody transparentne, które wcześniej mogły być korzystnie traktowane, staną się opodatkowane na poziomie fundacji nawet bez dystrybucji do beneficjenta.

Reakcje ekspertów i przedstawicieli MŚP

Nowa wersja projektu została częściowo skorygowana (np. przesunięcie daty karencji lock-up), co spotkało się z mieszanymi ocenami w środowisku ekspertów i przedsiębiorców. Jak podkreśla Marcin Otręba, doradca podatkowy PCDK Tax, na plus można zaliczyć poprawkę, która wyrzuca z projektu retrospektywne wejście w życie karencji, dzięki czemu mienie wniesione do fundacji przed 2026 r. nie ma podlegać restrykcjom lock-upu. Pozytywną zmianą może być też wyłączenie z opodatkowania zagranicznych funduszy inwestycyjnych, które już są zwolnione z CIT w swoim kraju siedziby, co daje pewien bufor dla aktywów ulokowanych za granicą. 

Jednak negatywne aspekty projektu budzą poważne zastrzeżenia. Tu można odnotować rozszerzenie zakresu opodatkowania najmu — szczególnie lokali użytkowych wykorzystywanych de facto do zakwaterowania — jest postrzegane jako ograniczenie praktycznej elastyczności fundacji. Z kolei wykreślenie warunku prowadzenia działalności gospodarczej w kontekście dochodów z funduszy zagranicznych może prowadzić do opodatkowania już „u źródła” – bez względu na to, czy zysk zostanie wypłacony do FR.

Z punktu widzenia MŚP, projekt wywołuje szczególne obawy. Rzecznik MŚP, Agnieszka Majewska, w wystąpieniu do Ministerstwa Finansów, zwraca uwagę, że "zmiany są konieczne w celu doprecyzowania i uszczelnienia przepisów tak, by uniknąć wykorzystywania instytucji fundacji rodzinnych do optymalizacji podatkowej. Jednak jak zauważa Rzecznik MŚP, projekt budzi poważne obawy wśród przedsiębiorców, jak również wątpliwości z punktu widzenia stabilności i przewidywalności obowiązującego prawa. Może on także obciążyć sektor MŚP dodatkowymi obowiązkami i kosztami oraz zniechęcić do korzystania z rozwiązania, które miało służyć wielopokoleniowej sukcesji.

Rozszerzenie katalogu wyłączeń ze zwolnienia CIT dla fundacji rodzinnych przez objęcie ich przepisami o zagranicznych jednostkach kontrolowanych stanowi, dla tych fundacji rodzinnych będących MŚP, nieproporcjonalne obciążenie, zniechęcając fundacje do podejmowania prób ekspansji międzynarodowej i dywersyfikacji działalności. Dlatego Minister Majewska wnosi o zastosowanie w tym kontekście progów wielkościowych.

Projekt wprowadza również nowe obowiązki ewidencyjne i raportowe, co tworzy dodatkową barierę dla prób rozwoju działalności gospodarczej. Jest to szczególnie uciążliwe dla podmiotów z sektora MŚP, które często nie dysponują rozbudowanymi działami prawnymi i podatkowymi, przez co narażone zostaną na większe ryzyko sankcji za niedopełnienie obowiązków. Dlatego Agnieszka Majewska postuluje wydłużenie dla przedsiębiorców z sektora MŚP terminów ewidencyjnych i raportowych, a także uproszczenie wymogów ewidencyjnych.

Istotnym ograniczeniem dla podmiotów z sektora MŚP jest także zwolnienie CIT dla fundacji rodzinnych, polegające na wyłączeniu ze zwolnienia przychodów z najmu lub dzierżawy przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa lub składników majątku służących do prowadzenia działalności przez beneficjenta/fundatora czy też podmiot powiązany. Projektowane w tym zakresie regulacje mogą zwiększać ryzyko opodatkowania transakcji wewnątrz grup rodzinnych i ogranicza swobodę wykonywania działalności gospodarczej.

Minister Majewska formułuje też szereg innych zastrzeżeń do projektu, wnosząc o wydłużenie okresu konsultacji publicznych i przesunięcie terminu wejścia w życie ustawy. Pozwoli to przedsiębiorcom na dostosowanie się do nowych regulacji, wdrożenie niezbędnych zmian w systemach księgowych i organizacyjnych, a przede wszystkim dokonanie odpowiednich korekt zgodnie z prawem i bez uszczerbku dla majątku. W trosce o ochronę praw i słusznych interesów podmiotów należących do sektora MŚP Agnieszka Majewska postuluje rozważenie wprowadzenia istotnych korekt do projektu ustawy".

Wśród postulatów Rzecznika MŚP znajdują się: rozszerzenie progów wielkościowych (tak by MŚP miały łagodniejsze regulacje), wydłużenie terminów ewidencyjnych i raportowych, uproszczenie formalności oraz przesunięcie terminu wejścia w życie ustaw, by przedsiębiorcy mogli lepiej przygotować się do zmian.

Przykład obrazujący wpływ zmian

Wyobraźmy sobie rodzinny holding z branży nieruchomości — Pan X chce przenieść część majątku do fundacji rodzinnej: apartamenty, lokale użytkowe oraz udziały w firmach. Obecnie może to zrobić z korzyścią podatkową, a dochody z najmu krótkoterminowego czy sprzedaż aktywów mogą być opodatkowane dopiero przy wypłacie do beneficjentów.

Po zmianach: Jeżeli Pan X wniesie te aktywa do fundacji w 2026 roku lub później, i sprzeda je przed upływem 36 miesięcy licząc od końca roku, w którym zostały wniesione — fundacja zapłaci 19 % CIT od tej operacji.

Dochody z najmu krótkoterminowego pozostaną opodatkowane już na poziomie fundacji, niezależnie od tego, czy fundacja używa lokali do zakwaterowania czy są formalnie użytkowe.

• Jeśli fundacja będzie uczestniczyć w spółce osobowej czy zagranicznym funduszu, dochody z tych struktur mogą zostać opodatkowane już na poziomie fundacji, nawet jeśli beneficjenci nie otrzymują dystrybucji.

• Dla przedsiębiorców, zwłaszcza mniejszych, to oznacza ograniczoną elastyczność, większą potrzebę analizy podatkowej i ryzyko, że decyzje o przenoszeniu majątku będą musiały być podejmowane z dużym wyprzedzeniem i ostrożnością.

Wnioski i wskazówki praktyczne

Fundacje rodzinne i ich fundatorzy powinni już teraz analizować, które aktywa warto przenieść lub sprzedać przed 1 stycznia 2026 roku, i w jakim terminie — tak, by uniknąć podatku przy zbyciu w okresie lock-up.

Przy nieruchomościach należy dokładnie przeanalizować charakter najmu (czy jest to najem krótko- czy długoterminowy, czy lokal formalnie użytkowy). Mogą być konieczne zmiany w sposobie eksploatacji nieruchomości, by utrzymać zwolnienie podatkowe.

Udziały w podmiotach transparentnych i inwestycjach zagranicznych wymagają szczególnej uwagi podatkowej — mogą zostać objęte opodatkowaniem już na poziomie fundacji, nawet bez wypłat do beneficjenta.

Nowe regulacje wprowadzają dodatkowe obowiązki ewidencyjne i raportowe. Mniejsze fundacje — zwłaszcza prowadzone przez MŚP — mogą mieć trudności w ich obsłudze, stąd potrzeba wzmocnienia zaplecza prawno-księgowego.

Dla niektórych struktur rodzinnych fundacja może stracić na użyteczności w nadchodzącym reżimie podatkowym — być może inne mechanizmy (np. trusty zagraniczne, umowy cywilnoprawne, proste przekazanie majątku) będą bardziej korzystne.

Projekt wciąż może ulec zmianom w Sejmie, Senacie czy w konsultacjach publicznych. Warto śledzić wersje nowelizacji, by dostosować działania do ostatecznego kształtu przepisów. 

Więcej artykułów z zakresu podatków przeczytasz w Monitor CDK. Pobierz TUTAJ

Poznaj najbliższe szkolenia z zakresu podatków